ŚWIATOPOGLĄD

Słownik

Pojęcia światopoglądowe

2012-12-18 Kałuski Bogusław
Jak zacząć rozumieć zagadnienie prawdy.

Gdy ktoś do nas coś mówi, to najczęściej nie mamy potrzeby sprawdzania, czy mówi prawdę, a zwłaszcza, czy jest to 100% prawda. Wychodzimy z założenia, że raczej tak. Ale gdy się temu przyjrzeć, to się okazuje, że my w praktyce najczęściej nie mamy możliwości sprawdzenia, czy usłyszana wypowiedź jest prawdziwa. Niestety, nie tak od ręki, a często nawet nigdy. Ale czy to znaczy, że nikt nie ma takich możliwości? I czy to jest ważne dla naszego życia? No pomyślmy, czy to jest ważne, gdy, nie daj bóg, okłamuje nas dziecko albo partner albo szef albo minister?

Na temat prawdy krąży wiele nieprawdziwych opinii.

Słowo to używane jest ubardzo często.
Politycy są oskarżani o upiększanie sytuacji, o mydlenie oczu, albo nawet o ukrywanie prawdy.
Dziennikarze odkrywają prawdę, albo że ktoś skłamał.
Prokuratorzy oskarżają, że ktoś powiedział nieprawdę.
Ludzie w interesach domagają się prawdziwych danych.
W rozmowach prywatnych chcemy wiedzieć, jak jest.

Chcemy mieć poczucie, że informacje są prawdziwe, że możemy polegać na tym, co ktoś drugi mówi.
Bez tego czujmy się się jak we mgle, sytuacja staje się dla nas nieprzewidywalna, nasze poczucie zagrożenia wzrasta.

Postaram się napisać możliwie potocznie o tym, jak zacząć rozumieć zagadnienie prawdy.
Są oczywiście dostępne liczne i prawidłowe opracowania napisane ściśle językiem logiki czy filozofii, ale wtedy są one mało zrozumiałe dla osób, które nie studiowały filozofii.
Napiszę więc tak po prostu, z nadzieją, że takiemu czytelnikowi będzie łatwiej zrobić pierwszy krok ku lepszym sformułowaniom własnym i ku lepszemu rozumieniu.

Prawda, to taka sytuacja, gdy np. ktoś patrzy na mebel i mówi: to jest szafa, a ktoś drugi też na nią patrzy, dotyka jej i mówi: tak, faktycznie, to jest szafa.
Prawda to taka sytuacja, gdy wygłaszany jest jakiś pogląd (sąd) i okazuje się, że jest on właściwy (odpowiedni, adekwatny).
Prawda to wypowiedź prawdziwa (wyrażenie prawdziwe, sąd prawdziwy, pogląd prawdziwy).
Jeżeli wypowiedź jest odpowiednia (adekwatna), to między nią, a tym, o czym mówi, zachodzi relacja prawdy.

Skąd wiadomo, że jakaś wypowiedź jest prawdziwa?
Przez sprawdzenie.

Jak dokonuje się sprawdzenie?
W przypadku mebla, można go obejrzeć, dotknąć.
Mogą być wątpliwości, gdy np. widzimy nie jakąś całą szafe, lecz jej kawałki.
Mówimy wtedy zaznaczając dodatkowo, że "to jest kawałek szafy", albo "to była szafa".
Czasem jednak nie jest oczywiste, czy dane kawałki drewna faktycznie są częściami szafy.
Wtedy nie można stwierdzić, czy to jest lub była szafa.
Można zapytać kogoś innego, np. stolarza, który się na szafch zna i ten może pomóc dojść, czy to była szafa.
Można temat zgłębiać i dojść do ostatecznego wniosku potwierdzającego, że to była szafa, albo stwierdzić, że w danej sytuacji nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy to jest szafa czy nie.

Albo inna sytuacja.
Ktoś mówi: to była szafa babci.
Jeżeli można jakoś stwierdzić, czy to rzeczywiście była szafa babci, to jest to zdanie prawdziwe.
Gdy nie można stwierdzić, czy to była szafa babci, to nie wiemy, czy to zdanie jest prawdziwe.
Ale trzeba zauważyć, że choć my nie wiemy, czy to była szafa babci, czy kogoś innego, to jednak albo to była szafa babci, albo nie.

Inna sytuacja.
Ktoś mówi: wszystkie drzewa mają zielone liście.
Ktoś drugi odpowiada: to nie jest prawda, co mówisz, bo są drzewa, które mają czerwone liście.
Gdy więc wykazujemy, że jakaś opinia nie stosuje się do wszystkiego o czym mówi, to wskazujemy na jej nieprawdziwość, lub wykazujemy obowiązywanie tylko w jakimś zakresie.

Inna sytuacja.
Ktoś mówi: w niebie są anioły.
Tego stwierdzenia nie można sprawdzić, bo jeżeli do nieba się trafia, to - wg. przekazów religijnych - dopiero po śmierci i nie ma stamtąd powrotu (faktyczna śmierć jest nieodwracalna), więc teraz, dopóki jesteśmy "po tej stronie", nie wiemy, czy to stwierdzenie o aniołach i niebie jest prawdziwe, czy nie.
Można w nie wierzyć.

Inna sytuacja.
Ktoś mówi: na innych planetach żyją istoty podobnie inteligentne jak ludzie.
To stwierdzenie można sprawdzać przez odwiedzanie poszczególnych planet.
Gdy się wszystkie odwiedzi i nie spotka tam istot inteligentnych, to będzie można stwierdzić, że taka opinia jest fałszywa.
Tu pojawia się problem wykonalności. Bo czy można odwiedzić wszystkie planety?
Z tego powodu niektóre stwierdzenia nie mogą być do końca sprawdzone i potwierdzone lub obalone.

Inna sytuacja
Ktoś wygłasza jakieś twierdzenie matematyczne.
Druga osoba, która to słyszy, nie jest matematykiem i nie jest w stanie sprawdzić, czy to wygłoszone twierdzenie jest prawdziwe czy nie.
Taka osoba musiałaby się nauczyć matematyki, albo musi zrezygnować z samodzielnego sprawdzania usłyszanego twierdzenia.
Tu widać, że czasem trzeba wiedzy spacjalistycznej, aby przekonać się, czy jakieś twierdzenie jest prawdziwe.

Inna sytuacja.
Załóżmy, że jest wiek XIV, Kopernik jeszcze się nie urodził. Dwóch uczonych rozmawia o Ziemi.
Jeden twierdzi, że jest płaska, a drugi, że jest okrągła.
Ani jeden, ani drugi nie potrafi tego wykazać bezspornie.
Wiadomo jednak, że Ziemia ma jakiś kształt i któreś z tych twierdzeń jest prawdziwe, a któreś fałszywe.
W wieku XIV nie było jednak sposobu sprawdzenia.

Jeżeli jakiejś wypowiedzi nie można sprawdzic, to obracamy się w sferze przypuszczeń, możliwości i prawdopodobieństw.

Ze względów praktycznych niektóre poglądy przyjmujemy, mimo iż sami nie możemy ich sprawdzić, a nawet mimo tego, że nie znamy nikogo, kto mógłby je sprawdzić.
Niekiedy nowe doświadczenia lub rozwój wiedzy umożliwiają weryfikację przyjętych warunkowo twierdzeń, a niekiedy nigdy nie staje się to możliwe.

Przykładem twierdzeń przyjętych ze względów praktycznych są też tzw. prawdy wiary.
Przyjmujemy je i żyjemy tak, jak gdyby były prawdziwe.

Każdy z ludzi ma wiele przekonań, o których nie da się powiedzieć, czy są prawdziwe, czy nie.

Przez przyjmowanie kolejnych twierdzeń (z których tylko niektóre są sprawdzone) tworzymy szkielet naszego (zmieniającego się) obrazu świata. A także planujemy nasze działania.
Musimy działać, nie możemy czekać, aż wszystko zostanie sprawdzone.

Przyjmowane twierdzenia nawzajem się wspierają lub zwalczają.
Nie oznacza to, że jedne prawdy są zwalczane przez drugie prawdy.
Oznacza to, że jedne  przekonania (często niesprawdzone) są stawiane przeciw innym przekonaniom (też często niesprawdzonym).

Przyjmowanie wielu założeń jest w praktyce konieczne.
Np. żyjemy w przekonaniu, że jutro Ziemia też będzie istniała.
Mimo iż przecież dzisiaj nie da się tego prawdziwie orzec. Dopiero pojutrze będziemy mogli to wiedzieć prawdziwie.

Mimo iż czasem święcie wierzymy, że mamy rację, to bardzo często są to przekonania niesprawdzone - być może prawdziwe, być może nieprawdziwe.

Tym niemniej ja wierzę w prawdę.

na górę